De Coronacrisis als onvoorziene omstandigheid?
Geschreven door:
Hein Kernkamp
De coronapandemie
De coronapandemie is de uitbraak in 2019 en wereldwijde verspreiding in 2020 van de ziekte COVID-19, die ervoor gezorgd heeft dat vrijwel alle landen ter wereld drastische maatregelen hebben genomen, met ingrijpende gevolgen voor de samenleving en economie; de coronacrisis. In Nederland is zijn café's en restaurants gesloten, wordt thuisgewerkt en blijft het winkelend publiek grotendeels thuis. Grote evenementen mogen geen doorgang meer vinden. Tandartsen behandelen uitsluitend nog spoedgevallen en zitten voor de rest duimen te draaien. Bloemen kunnen niet meer worden geëxporteerd en moeten worden doorgedraaid en de internationale transportsector wordt ernstig getroffen, om een paar voorbeelden te noemen.
Gevolgen voor lopende overeenkomsten
De coronacrisis heeft door de aard en omvang veel ondernemers in de problemen gebracht. Ondanks de steunmaatregelen van de overheid zijn behoorlijk wat ondernemers niet in staat om overeenkomsten ongewijzigd na te blijven komen. Daarbij kan sprake zijn van tijdelijke of meer permanente overmacht (force majeure). Dit artikel gaat daar niet over, maar over een andere - vrijwel nooit gebruikte - bepaling uit het burgerlijk wetboek, die met betrekking tot de imprévision of onvoorziene omstandigheden. De bepaling is in 1992 ingevoerd, toen het nieuw burgerlijk wetboek na jaren van voorbereiding en uitstel gefaseerd in werking trad.
Onvoorziene omstandigheden?
Op grond van artikel 6:258 BW) kan een schuldenaar de rechter verzoeken om de gevolgen van een overeenkomst te wijzigen of deze geheel of gedeeltelijk te ontbinden op grond van onvoorziene omstandigheden (dat wil zeggen omstandigheden die niet in het contract zijn verdisconteerd). Deze omstandigheden moeten van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten.
Jurisprudentie over de imprévision
Uit de jurisprudentie blijkt dat de rechter de imprévision terughoudend toepast. Tijdens hypotheek- en bankencrisis van 2008 bleek dat de lat zeer hoog ligt om een geslaagd beroep op de bepaling te doen. Volgens de rechter behoorde de hypotheekcrisis tot het normale ondernemersrisico. Maar nu doet zich de grootste crisis sinds de tweede wereldoorlog voor en is de vraag wederom actueel of de gevolgen van overeenkomsten kunnen worden gewijzigd.
Redelijkheid en billijkheid
Met de invoering van het nieuw burgerlijk wetboek in 1992 zijn de redelijkheid en billijkheid prominent onderdeel uit gaan maken van het contractenrecht. De uitvoering van een overeenkomst wordt niet alleen beheerst door de overeenkomst zelf, maar ook door de redelijkheid en billijkheid (art. 6:2/6:248 BW). De redelijkheid en billijkheid brengen met zich dat partijen, waaronder ook commerciële partijen, rekening moeten houden met elkaars gerechtvaardigde belangen (HR 19 oktober 2007, NJ 2007/565 Vodafone/ETC).
De redelijkheid en billijkheid bij onvoorziene omstandigheden
Combineert men de imprévision en de redelijkheid en billijkheid, dan levert dit volgens de rechtsliteratuur een (her)onderhandelingsplicht op. De redelijkheid en billijkheid kunnen in geval van onvoorziene omstandigheden dus een onderhandelingsplicht met zich meebrengen. Daarmee is de oplossing dus nog niet gegeven, maar de oplossingsrichting wel. De eerste stap is onderhandelen, de tweede een eventuele gang naar de rechter.
Wat is de kans op succes?
Dat is natuurlijk een beetje koffiedik kijken. Er zijn twee belangrijke hobbels te nemen. De eerste is natuurlijk een geslaagd beroep op onvoorziene omstandigheden. De tweede is dat de rechter in zijn beslissing zoveel mogelijk zal moeten aansluiten bij hetgeen partijen aanvankelijk hebben bedoeld en bij de risicoverdeling die aanvankelijk in de overeenkomst opgesloten lag, zo blijkt uit de parlementaire geschiedenis van het nieuw BW.
Een eerste conclusie
Huurders die denken dat de geen huur hoeven te betalen gaan de rechter dus niet aan hun zijde krijgen. De oplossing zal altijd moeten aansluiten bij wat partijen voor ogen hadden. En ontegenzeggelijk neemt de huurder een groot stuk van het exploitatierisico voor zijn rekening. Anderzijds verhuurt de verhuurder een object dat geschikt behoort te zijn voor exploitatie en wellicht wil de rechter de huurder hier wel tegemoet komen door ook de verhuurder een deel van de pijn van de onmogelijkheid om het vastgoed nuttig in te zetten gedurende een crisis toe te delen. En dit is dan maar één voorbeeld. Internationaal bestaan vergelijkbare regelingen. We zullen moeten zien hoe de jurisprudentie over de coronacrisis en onvoorziene omstandigheden zich in Nederland en in andere landen gaat ontwikkelen.
Wilt u ook een beroep doen op onvoorziene omstandigheden?
Neem vooral contact met ons op om ons vrijblijvend uw situatie voor te leggen. Dan kunnen wij aangeven wat wij voor u kunnen doen, zodat u weet waar u met ons aan toe bent. Ons motto is niet voor niets: "Uw probleem, onze zorg."
Meer informatie?
Hein Kernkamp helpt u graag verder.
